تاریخچه صنعت نساجی در ایران
در این بلاگ از آمورشاپ با ما همراه باشد برای مطالعه تاریخچه صنعت نساجی در ایران و چگونگی رخ دادن آن، این وبلاگ مهم است چرا که با وجود صنعت نساجی در ایران مد و پوشاک نیز خود را نمایان کردند و چگونگی رخ دادن این اتفاق زیبای مد و فشن در ایران بسیار جالب و زیباست.
در حدود پنج هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران بر اثر تغییراتی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند و در تمدن آن‌ها نسبت به دوران‌های پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد. قدیمی‌ترین مردم دشت‌نشین، مردم محل سیلک نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان را در آن‌جا به دست آورده‌اند. ….. در همین محل مقداری دوک‌های سنگی و گِلین به دست آورده‌اند تصور می‌رود که مردم آن زمان با صنعت نساجی آشنایی داشته‌اند.
در دوران مدرن کارخانه‌های تاریخی پارچه‌بافی در اصفهان نقش تعیین‌کننده‌ای در تاریخ صنعت نساجی در ایران را داشته‌اند.
صنعت نساجی از کهن‌ترین صنایع بشری محسوب می‌شود چرا که نیاز به لباس و پوشاک پس از نیاز به غذا و مسکن از نیازهای اولیه انسان به‌شمار می‌آید. نشانه‌هایی از بافندگی و نساجی مربوط به دوران پارینه‌سنگی به دست آمده‌است. نشانه‌های ضعیفی در موراوی پیدا شده‌است. نشانه‌های مشخصی از بافندگی در دوران نوسنگی در سوئیس پیدا شده‌است.
دورنگاهی به صنعت نساجی در ابران
بر پایهٔ سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ ایران، صنعت نساجی در ایران باید به رتبه سوم منطقه (خاورمیانه) و رتبه پنجاه جهان دست پیدا کند. معنی روشن و هویدا این سخن این است که نام ایران، در حال اکنون حتی در میان سیاهه ۵۰ کشور برتر صنعت نساجی جهان نیز قرار ندارد.
در ایران یازده صنعت به‌عنوان صنایع استراتژیک انتخاب‌شده‌اند که عبارت‌اند از:
- صنعت خودرو
- صنعت فولاد
- صنعت نساجی و پوشاک
- صنعت سیمان
- تایر و تیوب
- لوازم خانگی
- صنعت کاشی و سرامیک
- صنعت مس
- صنایع سلولزی یا صنعت چوب و کاغذ
- صنایع غذایی و آشامیدنی
- صنایع دریایی
صنعت نساجی در ایران سومین صنعت از صنایع استراتژیک ایران است و این نشان از اهمیت آن در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور ایران دارد. با این‌حال کم‌توجهی به صنعت نساجی و پوشاک در ایران موجب شده تا این صنعت در سال‌های اخیر نه‌تنها رویش را تجربه نکند، بدتر از آن، اینکه با رکود نیز روبرو شود.
عوامل موثر در ظهور صنعت نساجی در ایران عبارتند از:
اهمیت پنبه در صنعت نساجی
نساجی بیش از هر عامل دیگری با فراز و فرودهای «پنبه» گره‌خورده، زیرا زیربنای رویش و پیشرفت صنعت نساجی در ایران و در یک کشور دیگر، آرامش در چگونگی مایهٔ اولیهٔ آن، یعنی پنبه است؛ ولی قیمت پنبهٔ داخلی در ایران از نرخ جهانی آن بالاتر است، به‌علاوه پنبهٔ داخلی، توانا به تأمین نیاز صنایع نساجی نیست و کشت پنبه به دلیل عدم به‌کارگیری از دانش کشاورزی امروزین و به دلایل فنی روندی کاهنده داشته‌است، به‌طوری‌که تأمین پنبهٔ موردنیاز نساجی امروزه به کاستی‌ای بنیادین تبدیل شده‌است.
پنبه مهمترین الیاف طبیعی در جهان است. در سال ۲۰۰۷ کل محصول پنبه جهانی ۲۵ میلیون تن از ۳۵ میلیون هکتار در بیش از پنجاه کشور جهان بود.
در فرایند پنبه پنج مرحله وجود دارد:
- کشت و برداشت
- فرآیندهای آماده‌سازی
- ریسندگی – تولید نخ
- بافندگی – تولید پارچه
- پایان‌دهی یا تکمیل (دوزندگی، رنگرزی و چاپ) – تولید منسوج
ظرفیت در صنعت نساجی
گنجایش صنعت پوشاک در کشور ایران به قسمی است که، بیست و هشت نام بازرگانی ترکیه سالانه به شکل رسمی یا قاچاق حدود ۴٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ دلار پوشاک وارد بازار ایران می‌کنند (که این آمار مرتبط به سالِ هزار و سیصد و نود و هفت می باشد).
الیاف طبیعی
الیاف طبیعی می‌توانند از فراورده‌های جانورانی مانند گوسفند، بز، خرگوش، کرم‌ابریشم یا از گیاهانی مانند پنبه، کتان، کنف، سیزال یا از موادمعدنی مانند آزبست به‌دست‌آیند. الیاف گیاهی می‌توانند از بذر به‌دست‌آیند مانند پنبه؛ از ساقه به‌دست‌آیند مانند کتان، کنف و جوت یا از برگ به‌دست‌آیند مانند سیزال. بدون استثناء تمامی الیاف طبیعی ابتدا نیاز به یک پاک‌کردن یا شستشوی اساسی دارند.
الیاف مصنوعی
الیاف مصنوعی می‌توانند به وسیله نخ‌ریسی از یک پلیمر، در محیطی مناسب استخراج شوند. نخ‌ریسی مرطوب (ریون) از محیطی برای سفت‌شدن استفاده می‌کند. در نخ‌ریسی خشک (استات و تری‌استات) پلیمر در یک حلال حل‌شده که با حرارت‌دادن محفظه تبخیر شده و از محفظه خارج می‌شود. در نخ‌ریسی مذاب (نایلون و پلی‌استر)، پلیمر استخراج شده در مجاورت هوا یا گاز قرارگرفته و سپس سفت می‌شود. تمامی الیاف فوق می‌توانند طول بالایی داشته باشند.
اهمیت در میزان اشتغال
تراز سرمایه‌گذاری ارزی برای برپاداشتن یک شغل در صنعت نساجی در ایران، در سنجش با خیلی از صنایع کار، بسیار پایین است. ازآنجاکه این صنعت نسبت به بخش‌های اقتصادی در سطح ملی و نیز در میان زیر بخش‌های صنعت، بالاترین توان اشتغال‌زایی را به خود اختصاص داده حدودِ هجده درصد اشتغال در صنعت وابسته به نساجی است و صنعت نساجی در ایران ازنظر اشتغال‌زایی پس از صنعت نفت قرار دارد، ولی همچنان با دشواری‌هایی بسیاری مانند قاچاق کالا، عوارض سنگین، واردات بی‌رویه، کمبود نقدینگی و شیوهٔ به‌کارگیری قانون نوسازی صنایع رو در رو است.
عوامل اقتصادی مؤثر بر صنعت نساجی در ایران
نرخ تمام‌شدهٔ یک محصولِ نساجی در کشور ایران، سی تا چهل درصد از کشورهای هم‌جوار بالاتر است. تعرفه‌های بالای گمرکی برای ماشین‌آلات بافندگی، معضلِ مهمی برایِ تولیدکنندگان ایران است. تولیدکنندگان دیگر کشورها با عضویت در سازمان تجارت جهانی، وادار به پرداخت تعرفهٔ واردات کالا نیستند. عضویت در WTO، مجالی برای اقتصاد، نساجی و صنایع وابسته به آن در ایران خواهد بود تا شاید بتوانند وارد بازارهای جهانی شوند.
آمارهای صنعت نساجی در ایران
نساجی در میان نیازهای بنیادین اقتصادی مردم ایران در درجهٔ سوم اهمیت پس از مواد غذایی و سرپناه قرار دارد و چهار درصد ارزش‌افزودهٔ صنعتی و ده درصد از سراسر صادرات صنعت کشور ایران را نیز شامل می‌شود؛ و بر اساس آمارهای موجود، گردش دارایی بخش پوشاک در ایران دوازده میلیارد دلار است، که سی درصد از این میزان را پوشاک ساخت ترکیه و واردات آنچه به‌صورت رسمی و چه به‌صورت قاچاق تشکیل می‌دهند.
به‌طورکلی اندازه واردات کالا از ترکیه به ایران حدودِ سه میلیارد دلار است که از این میزان، فقط بیش از یک میلیارد دلار آن به‌تنهایی سهمِ واردات پوشاک هست؛ و درصورتی‌که چشم‌انداز تجاری ترکیه با ایران در سال دو هزار و بیست و سه محقق شود، ترکیه می‌تواند سالانه ۱۶٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ از حجم صادرات خود را به پوشاک اختصاص دهد.
صنعت نساجی
صنعت نساجی شامل همه مراحل تولید الیاف، تبدیل الیاف به نخ، تبدیل نخ به پارچه و همچنین شامل فرایندهای تکمیلی انجام‌شده بر روی پارچه مانند رنگرزی، چاپ و دوزندگی می‌شود. اگرچه صنعت نساجی در ایران نخست تنها محدود به تولید نخ بود اما با گذشت زمان همه گونه‌های پوشاک و منسوجات را شامل شد.
ارزش بازار جهانی منسوجات در سال ۲۰۱۹ معادل ۹۶۱٫۵ میلیارد دلار برآورد شده‌است و تخمین زده می‌شود با توجه به افزایش تقاضا برای پوشاک، به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه مانند چین، هند، مکزیک و بنگلادش، از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۷ میزان ۴٫۳٪ رشد از خود نشان داده و به ۱۳۵۰٫۲۴ میلیارد دلار آمریکا برسد.
استانداردهای منسوجات
محصولات نساجی، مشابه هر محصول دیگری در صنعت نساجی در ایران، بایستی سازگار با استانداردهای ملی و بین‌المللی و همچنین مقررات مربوطه باشند تا امکان ایجاد اطمینان از کیفیت، ایمنی و پایداری آن‌ها به‌وجودآید.
استانداردهای این محصولات عبارتند از:
- Product Safety Improvement Act|CPSIA، بعنوان مثال: استاندارد شعله پذیری البسه
- استانداردهای جهانی کیفیت و سلامت محصولات نساجی، اکوتکس (®OEKO-TEX)
- ASTM، استانداردهای نساجی
- Reach، مقررات منسوجات
- استاندارد محصولات چین برای منسوجات
- استانداردهای ملی منسوجات
نتیجه گیری
برای داشتن اطلاعات کافی در مورد صنعت نساجی در ایران، مطالعه این بلاگ از آمورشاپ توصیه می شود. در صنعت نساجی که پایه ای برای وجود دنیای مد است، موارد مختلفی وجود دارند که داشتن اطلاعات کافی برای آن موارد ممکن است در خرید لباس و موارد دیگر کمک فراوانی بکند.